Д.Тэгшбаяр: Олон улс авлигын хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэхийг дэмждэггүй

“Трансперенси интернэшнл” ТББ-ын хараат бус зөвлөх Д.Тэгшбаяртай авлигын индексийн асуудлаар ярилцлаа.

-Монгол Улс 2021 онд авлигын индексээр оноо ахиулж чадах уу гэдэг асуудал хүлээлттэй байна. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Монгол Улсын хувьд 2020 онд хийсэн ажлаа энэ удаа үнэлүүлнэ. Гэхдээ авлигын индексийг албан ёсоор зарлахаас нааш мэдээлэл задлах боломжгүй.

-Авлигын индексийг ямар үзүүлэлтээр гаргадаг юм бэ?

-Дэлхийн 180 орны авлигын төсөөллийн индексийг “Транспресси интернэшнл” байгууллагаас гаргадаг. Ингэхдээ нэг эх сурвалжийн мэдээллийг барьдаггүй. Ер нь 3-13 эх сурвалжаар баталгаажуулж гаргаж ирдэг. Өөрөөр хэлбэл, олон улсын хөгжлийн болон судалгааны байгууллагуудын судалгааны дүнг дунджилж гаргаж ирдэг оноо.

Манай улсын хувьд өмнө нь 2015 он хүртэл тав, 2015-2019 онд ес хүртэлх эх сурвалжаар үнэлэгдэж байсан. 2021 оны авлигын төсөөллийн индексийг найман эх сурвалж дээр суурилж гаргана. Дэлхийн банкны Улс орнуудын бодлого, институцийн үнэлгээ өнгөрсөн жил гараагүй учраас энэ удаад ашиглагдахгүй. Үндсэн найман эх сурвалжийн хоёр нь эрсдэлийн үнэлгээ, дөрөв нь хоёр жилд нэг удаа үнэлэгддэг, үлдсэн нь жил тутамд үнэлэгддэг үнэлгээнүүд байгаа.

-Ерөнхий сайдын захирамжаар авлигын индексийг бууруулах ажлын хэсэг байгуулагдсан. Ажлын хэсэг үр дүнтэй ажиллаж чадав уу?

-Ерөнхий сайдын захирамжаар 2021 оны долдугаар сарын 16-нд авлигын индексийг бууруулах төрийн байгууллагын оролцоог хангасан өргөн хүрээтэй Ажлын хэсэг байгуулагдсан. Үндсэн зөвлөхөөр “Трансперенси интернэшнл” байгууллага ажиллаж байгаа. Нэг зүйлийг тодруулж хэлэхэд Ажлын хэсгийн үйл ажиллагаа 2021 оны төсөөллийн индекст үнэлэгдэхгүй. Өнгөрсөн зургаан сарын хугацаанд хийсэн ажлын үнэлгээ дараа жил буюу 2022 оны үнэлгээнд орно. Учир нь Ажлын хэсэг байгуулагдах үед 2021 оны авлигын индексийн судалгаа, үнэлгээ бүгд гарчихсан байсан. 2020 оны дундаас 2021 оны дунд хүртэл хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, үйл ажиллагаагаар 2021 оны авлигын төсөөллийн индексийг үнэлж гаргана.

-Тэгвэл 2021 оны хагас жилээс өмнөх нөхцөл байдлыг ярих хэрэгтэй болох нь. Авлигын индексийг өсгөж байгаа гол шалтгаан авлига, албан тушаалын хэргүүд гэж яригддаг. Энэ тал дээр байр сууриа илэрхийлэхгүй юү?

-Үе, үеийн Засгийн газрын энэ тэргүүний асуудал яалт ч үгүй авлигыг бууруулах чиглэл байсан. Авлигыг буруулна гэж өмнөх Засгийн газрууд ял шийтгэл, авлигын гэмт хэргийг илрүүлэх чиглэлээр голдуу анхаарсан. Хэдийгээр эдгээр нь үр дүнд хүрсэн, хүрээгүй гэх янз бүрийн шүүмжлэл дагуулдаг ч асуудлыг цогцоор нь харж үзэж байгаагүй. Харин энэ Засгийн газрын хэрэгжүүлж байгаа бодлого, авлигын төсөөллийн индексийг барьж авсан нь асуудалд цогц байдлаар хандъя гэсэн чиглэл ажиглагдаж байна.

Авлигын индексийг гаргахад бүх эх сурвалжууд яг адилхан зургаан зүйлийг л чухалчилдаг. Нэгд, иргэдийн үндсэн эрхийг хангах тогтолцоо буюу хүний эрхийг хангах чадамж. Хоёрт, улс төрийн тогтвортой байдал, бодлогын тогтвортой байдал, хүчирхийллийг шийдвэрлэх арга хэлбэр. Гуравт, төрийн үйл ажиллагааны үр дүнтэй байдал. Дөрөвт, зохицуулагч байгууллагын үйл ажиллагааны чанар хүртээмж, тав дахь нь хууль дээдлэх байдал. Зургаад, авлигын хяналт гэсэн асуудалд бүх эх сурвалжуудын үнэлгээ хийдэг.

Эдгээр эх сурвалжийг 100 хувь гэж үзэх юм бол авлигын хяналт буюу гэмт хэргийг илрүүлэх, гэмт хэрэгтнийг баривчлах, шийтгэх асуудал дунджаар 14 хувийг л эзэлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, авлигын индекс гэдэг зөвхөн гэмт хэрэгтэй тэмцэх асуудал биш, цогц асуудал. Энэ утгаараа авлигыг төсөөллийн индекстэй холбож авч үзэх нь бодит үр дүнд хүрэх хамгийн боломжтой зорилт.

Ажлын хэсгээс 2021 оны наймдугаар сард авлигын индексийг бууруулах ерөнхий төлөвлөгөө баталсан. 49 арга хэмжээг дөрвөн чиглэлээр хэрэгжүүлэхээр тусгасан. Ойролцоогоор 15 орчим хууль тогтоомж, зарим нь шинээр боловсруулагдах, зарим нь өөрчлөлт оруулахаар төлөвлөгдөж байгаа. Төрийн үйл ажиллагааны чанар хүртээмж, зохицуулагч байгууллагын үйл ажиллагааг чанаржуулах, иргэнд ойртуулах гэх мэт ажлууд багтсан. Дээрээс нь цахимжилт, үйл ажиллагааг илүү хүртээмжтэй болгох ёстой.

Эцэст нь авлигын хяналтын чиглэлээр гэмт хэргийг шийдвэрлэж байгаа үйл явц дээр дүн шинжилгээ хийж, ялын бодлогод өөрчлөлт оруулах, дагнасан шүүх байгуулах эсэх дээр судалгаа хийгдэхээр байна. Үр дүнгийн хувьд одоо дүгнэхэд эртдэх байх.

-Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг буурахгүй байгаа тоон мэдээлэл гарсаар байна. Үүний шалтгаан юу юм бэ?

-Нэг талаараа тоо нэмэгдэнэ гэдэг сайн ч байж болно. Гомдол мэдээлэл нэмэгдэхийн хэрээр шалгалт нэмэгдэж байна гэсэн үг. Ялангуяа сүүлийн хоёр жилд огцом өссөн дүнтэй байна. Энэ бол нэг талаараа сайн. Үүнийгээ дагаад мэдээлж байгаа бүх гомдлыг АТГ шалгах үүрэгтэй. Харин муу гэдэг нь авлига, албан тушгаалын гэмт хэрэгт төрийн янз бүрийн түвшний албан тушаалтнууд оролцсоор байна. Оролцсон гэдэг нь янз бүрийн байдлаар илэрсээр байна.

Шүгэл үлээгчийн эрхийг хамгаалах хуулийн төсөл УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэгдээд батлагдвал тодорхой хэмжээний ахиц гарч, дахиад ч тоо нэмэгдэх магадлалтай. Ингэснээр хэргийн тоо дахиад л өснө гэсэн үг.

Өнгөрсөн хугацаанд мөрдөн шалгах, яллах ажиллагаа, шүүхэд нэг мөр ойлголт дутмаг байсан гэж харагддаг учир нь авлигын хэргийг хянан шийдвэрлэх чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжилтнүүд цөөн байна. Манайх преседент хэрэглэдэггүй учраас шүүхийн шийдвэр янз бүр гарах нөхцөл байдал үүссэн байхыг үгүйсгэхгүй. Үүнийг зохицуулахын тулд Ажлын хэсгээс хийх арга хэмжээ бол дагнан мэргэшүүлэх, хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг татварын тайлантай уялдуулах тогтолцоо бүрдүүлэх гэх мэт юм. Энэ чиглэлээр олон улсын байгууллагуудын дэмжлэг туслалцаа шаардлагатай, томоохон төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжинэ гэж найдаж байна.

-Төрийн өндөр албан тушаалтан үйлдсэн гэмт хэргээ хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлүүлдэг болсон нь олны бухимдлыг төрүүлсээр байна. Сайн туршлага ямар байдаг юм бэ?

-Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагаас 44 орны эрүүгийн хууль тогтоомжид хийсэн судалгаа байдаг. Аливаа улс оронд хэргийг шүүхийн журмаар ч, хялбаршуулсан журмаар ч шийдвэрлэх боломжтой. Хялбаршуулсан журам их түгээмэл. Сайн тал нь цаг хугацаа хэмнэдэг, хийсэн хэргээ хүлээн зөвшөөрдөг, заавал хохирлоо барагдуулдаг. Түүнээс гадна шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагчийн ажиллагаа хөнгөвчлөгддөг. Үүнийг дагаад өмгөөлөгчийн зардал ч буурах боломжтой.

Харин сөрөг тал нь хялбаршуулсан журмаар хэрэг тохиролцоно гэдэг прокурорын чадвартай шууд холбоотой. Ял өгөх гэж байгаа прокурор тухайн хэрэгт яаж тохиролцох вэ гэдгээ шийддэг. Бусад орны жишээг харахад цагаан захтны гэмт хэрэг гэж нэрлэгддэг төрийн албан тушаалтны ашиг сонирхлын зөрчил, авлигын гэмт хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдэхийг зөвлөдөггүй. Түүнээс гадна иргэдийн татварын мөнгөөр цалинжиж байгаа төрийн албан тушаалтан ашиг сонирхол гаргах нь ёс зүйн хувьд хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Тэр утгаараа авлига, ашиг сонирхлын зөрчилтэй холбоотой хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэхийг дэмждэггүй. Хэдий ийм ч улс орны эрх зүйн зохицуулалт янз бүр. Манай улсын хувьд бол хялбаршуулсан журмаар хэд, хэдэн хэрэг шийдэгдчихлээ. Иргэдээс маш олон шүүмжлэл гарч байна. Гэхдээ хууль тогтоомжид нь энэ нөхцөл боломж нь одоогоор байгаад байна. Цаашид өөрчлөгдөх байх.

Ажлын хэсэг байгуулагдсанаас хойш Эрүүгийн хуульд тодорхой өөрчлөлтийг оруулахаар төлөвлөөд явж байна. Энэ хүрээнд ялын бодлогод өөрчлөлт орж ирнэ. Авлигын хэргийн ялыг чангаруулах үүрэг чиглэлийг Ерөнхий сайд өгөөд байгаа. Түүний хажуугаар хялбаршуулсан журмаар авлига, ашиг сонирхлын хэргийг цаашид шийдвэрлэх эсэх нь судлагдаж гарч ирнэ.

-ХОМ-ийг татварын тайлантай уялдуулахаар болсон талаар өнгөрсөн оны сүүлчээр болсон авлигын эсрэг чуулганы үеэр хөндөгдсөн. Үүнийг тодруулахгүй юу?

-Олон улсад өргөн хэрэглэгддэг авлига, ашиг сонирхлын зөрчил шийдвэрлэхэд өндөр ач холбогдолтой хоёр аргачлалыг судална гэсэн төлөвлөгөө байна. Жишээ нь, би нэг сая төгрөгийн цалинтай ч миний сарын хэрэглээ 50 сая байгаад эсвэл тансаг хэрэглээ улам өсөөд байх юм бол ямар нэгэн асуудал байж таарна. Орлого зарлагыг баланслаад, илүү гарч байгааг үндэслэлтэйгээр тайлбарлах ёстой. Тэгж чадаагүй хөрөнгийг үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн гэж үзнэ. Энэ чиглэл рүү олон улсын сайн туршлагыг авч нэвтрүүлэхээр төлөвлөгөөнд тусгаад байна.

-Эрүүгийн хуульд үндэслэлгүй хөрөнгөжих тухай заалт бий. Хуулийн зохицуулалт байдаг хэрнээ яагаад хэрэгжихгүй байгаа юм бэ?

-Олон асуудалтай. Юуны өмнө бид эхлээд татварын тогтолцоогоо бүрдүүлээд дараа нь хөрөнгө орлогыг хянах, үндэслэлгүй хөрөнгөжихийг уялдуулж, үе шаттай тогтоох, төлөвлөх ёстой байсан. Олон улсын хэдэн арван жил хэрэгжсэн тогтолцоог одоо л хэрэгжүүлэх гэж байна. Хууль боловсруулах нь зөвхөн хууль мэддэг хүмүүсийн хийдэг ажил биш. Нийгэм, эдийн засаг, дэлхийн чиг хандлага, сайн туршлагыг ч мэддэг хүмүүсийн оролцоо дутмаг байсан юм болов уу гэж хардаг.

-Улс төрийн тогтвортой байдалд ямар үнэлгээ өгөх вэ. Авлигын индексийн бас нэг үзүүлэлт юм байна шүү дээ?

-Улс төрийн тогтвортой байдалд олон хэмжүүр багтдаг. Засаг төр, бодлого хэр тогтвортой байв, иргэдээс хэр их жагсаал, үймээн гарав, тэдгээрийг яаж зохицуулж байна, үйлдвэрчний эвлэлийн хөдөлгөөн, хамтын ажиллагаа, хууль бодлогын түвшинд тогтвортой хэрэгжиж чадаж байгаа эсэх багтана. Үүнээс гадна хүчний байгууллагууд иргэдийн цуглааныг зохицуулах асуудал ч улс төрийн тогтвортой байдлын үнэлгээнд авч үздэг.

Өнгөрсөн хугацаанд засаг харьцангуй тогтвортой байлаа. Тэгэхээр Засгийн газрын тогтвортой үйл ажиллагаа гэдгээр унахгүй байх. Гэхдээ бодлогын тогтвортой байдал гэдэгт харж үзэх зайлшгүй шаардлагатай гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих бодлого тодорхойгүй болчихсон байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжинэ гэдэг эдийн засагт маш үнэтэй хувь нэмэр оруулахаас гадна сайн туршлагыг нэмэгдүүлж байдаг. Үүнийг дагаад гадны санхүүжилт тусламж дэмжлэг, төсөл хөтөлбөр дээр иргэний нийгмийн чиглэлээс хяналт хэрэгжүүлэхэд туслалцаа дэмжлэг, туршлага орж ирдэг. Энэ утгаараа гадаадын хөрөнгө оруулалтын бодлого нь тогтвортой байна уу, хэрэв шүүмжлэл гарсан бол тухайн асуудлыг засч залруулж байна уу гэдэг чиглэлээр үнэлгээ хийгдэнэ гэсэн үг. Манай улсын хувьд Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулсан ч өөрчлөлтийг баталж чадсангүй. Энэ асуудлыг хурдан шийдэх нь авлигын төсөөллийн индескт ч хэрэгтэй, цаашлаад эдийн засагт ч хувь нэмэртэй.

-Иргэд эрхээ нэхсэн жагсаал цуглаан цөөнгүй боллоо. Улс төрийн тогтвортой байдалд авч үздэг нэг үзүүлэлт энэ юм бол таны хэлснээр тогтвортой байж чадах уу?

-Тухайн асуудал нь авлигын төсөөллийн индексийг үнэлдэг найм, есөн эх сурвалжийн тайланд л орсон байх ёстой. Зарим тайлан асуулгаар дүгнэгдэж байгаа. Иргэд, хууль хэрэгжүүлэгчид, төрийн байгууллага, аж ахуйн нэгжүүд, өмгөөлөгчид гээд төрөл бүрийн салбар чиглэлийн хүмүүсээс асуулга авдаг. Түүн дээрээ дүн шинжилгээ хийж гаргаж ирдэг. Энэ асуулгын үеэр иргэдийн жагсаал цуглаанд хэн нэгэн оролцож хариу мэдээлэл өгсөн үү гэдгээс тайлангийн үнэлгээ шалтгаална.

Нөгөө талаар асуулга биш юм аа гэхэд ерөнхий нөхцөл байдлын үнэлгээг олон улсын хөгжлийн байгууллага дүгнэж тайлангууд гаргадаг. Тэгэхээр нөхцөл байдлын үнэлгээ дүгнэлт, хуулийн хэрэгжилт, хүчний байгууллагын хууль тогтоомжоо хэрэгжүүлж байгаа байдлыг яаж дүгнэхээс шалтгаалж дараа жилийн авлигын төсөөллийн индекст тусгагдана.

-Авлигын индекс гаргадаг зургаан хүчин зүйлийн нэг нь хүний эрхийг хангаж байгаа тогтолцооны талаар авч үздэг юм байна. Хүний эрхтэй холбоотой асуудал өнгөрсөн жилийн гол сэдвүүдийн нэг байсан. Нэг ёсондоо хүний эрх зөрчигдсөн асуудал бүх шатанд хөндөгдсөн. Магадгүй авлигын индекст нөлөөлөх эрсдэлтэй байх нь ээ?

-Дэлхий нийтээр ковид 19 цар тахал дэгдсэнээс хойш хоёр жилийн хугацаа өнгөрлөө. Энэ хугацаанд гэнэтийн шийдвэрүүд гаргах шаардлага төр засагт бий болсон. Авлигын төсөөллийн индекст гэнэтийн нөхцөл байдалтай холбоотой гаргаж байгаа төрийн шийдвэрийн хэрэгжилт, хүний эрхийн зөрчил, төрөөс гаргаж байгаа шийдвэрт иргэдийн оролцоог хангаж байгаа эсэхийг үнэлдэг болж эхэлсэн.

Хүний эрхийн зөрчил өнгөрсөн хугацаанд гарсан гэж үздэг. Энэ тал дээр алдаа дутагдал гарсаар байвал цааш мэдэгдэх олон улсын хүний эрхийг хангах байгууллагууд байдаг. Харамсалтай нь тэр олон байгууллага руу өнгөрсөн хугацаанд хандсан эсэх талаар мэдээлэл алга. Угтаа бол манайх олон улсын хамтын байгууллагын гишүүн улс. Гишүүн улсын хувьд иргэдийн эрх зөрчигдсөн нөхцөлд мэдээллийг хүргэх эсвэл олон улсын тайлан, судалгаа, асуулгад оролцож дуу хоолойгоо хүргэх л хэрэгтэй.

-Сүүлд өргөн баригдсан Холбооны эрх зүйн тухай хууль ихээхэн маргаантай хэвээр үргэлжилж байна. Энэ асуудал 2022 оны авлигын индекст сөргөөр нөлөөлөх алхам болсон гэх байр суурь дуулдах боллоо?

-Холбоо, сангийн эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдвал авлигын төсөөллийн индекст сөргөөр нөлөөлнө гэдгийг анхааруулмаар байна. Зургаан чиглэлийн гурваар, есөн эх сурвалжийн бүгдээр үнэлэгдэнэ. 2016 оны өвөл ФАТФ буюу санхүүгийн хориг арга хэмжээ авах байгууллагын харилцан үнэлгээ хийгээд ашгийн бус байгууллагуудтай холбоотой наймдугаар зөвлөмжийн хэрэгжилтэд хэд, хэдэн зөвлөмж өгсөн.

Гэхдээ ФАТФ-ын өгсөн зөвлөмж Монгол Улсын төрийн байгууллагаас боловсруулсан үндэсний эрсдэлийн үнэлгээнд суурилж гаргасан дүгнэлт. Үндэсний эрсдэлийн үнэлгээ өөрөө ашгийн бус салбарыг эрсдэлтэй гэж үзсэн. Гэвч яагаад эрсдэлтэй гэдгээ тодорхой гаргаагүй байсан. ФАТФ-ын зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх гарын авлагад зөвлөснийг шууд хүлээж авсан юм болов уу гэж харагдсан. Уг нь улс орон бүрт энэ төрлийн эрсдэл харилцан адилгүй байдаг. Мөн нэгэнт үндэсний эрсдэлийн үнэлгээгээр эрсдэлтэй гээд үнэлчихээд аль чиглэл нь ямар эрсдэлтэй юм бэ, үүний дагуу ямар арга хэмжээ авахыг тодорхойлоогүй.

ФАТФ ашгийн бус салбар гэсэн хэсэгтээ юуг багтаах нь танай асуудал. Харин аль чиглэл нь илүү эсвэл бага эрсдэлтэй вэ гэдгийг гаргаж, эрсдэлийн үнэлгээн дээр суурилсан зохицуулалт хийх шаардлагатай гэсэн. Гол асуудал ерөөсөө энэ. Хууль гарга ч гэж хэлээгүй. Иргэний нийгмийн байгууллага, ялангуяа төрийн бус байгууллага мөнгө угааж байна гэсэн агуулга хаана ч байхгүй.

Мөн бэлэн мөнгөөр үйл ажиллагаа явуулдаг, жишээ нь шашны байгууллагад мэдээлэл өгөх чиглэлээр хийсэн ажил тодорхойгүй, ТЕГ терроризмтой тэмцэх чиглэлээр ТББ-уудыг хянаж шалгасан баримт нотолгоо хангалтгүй гэсэн үндэслэлийг тодруулахыг хүссэн.

-Төрийн бус байгууллагууд тайлангаа тавьдаггүй, санхүүжилт нь хаалттай байна гэсэн шүүмжлэл байдаг. Хуулийн төсөл хэлэлцэгдэх үеэр бүр ч илүү яригдлаа шүү дээ?

-Санхүүжилтийг ил болгохыг харин эсрэгээрээ иргэний нийгмийн байгууллагууд эртнээс шаардаж ирсэн. Төрийн бус байгууллага бүгд хуулийн дагуу санхүүгийн тайлангаа өгдөг. Тайлангаа өгөөгүй бол үйл ажиллагаа зогсоосонд тооцно. Одоогийн хуулиар үйл ажиллагааны чиглэлийг дүрэмдээ заагаад тухайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулбал татвараас хөнгөлөгдөнө. Үүнээс өөр ашгийн үйл ажиллагаа явуулбал татвараас хөнгөлөгдөхгүй гэж зохицуулчихсан байгаа шүү дээ.

Гэтэл одоо 50 хувьд нь эдийн засгийн үйл ажиллагаа явуулах эрх зүйн зохицуулалт оруулж ирсэн гэж байна. Хэрэв төрийн бус байгууллага ашгийн бус бол энэ ямар хэрэгтэй байх вэ. Ашгийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол одоо хэрэгжиж байгаа бусад хуулийн этгээдэд хамааралтай хуулиараа зохицуулагдах ёстой. Татвараа авах ёстой байтал яагаад одоо авч чадахгүй байгаа юм бэ.

ФАТФ бол асуудлыг эрсдэлийн үнэлгээнд суурилаад зохицуул гэсэн. Манайхан зохицуул гэдгийг хууль шинээр боловсруул гэсэн ойлголтоор хүлээж авч гурван чиглэлд салгаад гурван хуулийн төсөл боловсруулсан байдаг. Сүүлд ашгийн бус байгууллагын тухай хуулийн төсөл нь байхгүй болоод Сангийн тухай хууль, Холбооны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл өргөн баригдлаа.

Ингэхдээ төрийн оролцоо төрийн бус байгууллагуудын удирдлага үйл ажиллагаанд нэмэгдэж орж ирсэн. Энэ бол одоогийн байгаа нөхцөл байдлаас ерөөс дээрдээгүй, юуг ч зохицуулж чадахгүй хуулийн төслүүд.

-Санхүүжилтийн асуудал дээр тодруулахгүй юу?

-Олон улсаас санхүүждэг төрийн бус байгууллага 60-70 хувь байна. Ингэхээс өөр аргагүй, төрөөс дэмжлэг байдаггүй. Хоёрт, төрийн байгууллагуудаас зарлагдаж байгаа төслийн уралдаан, шалгаруулалтыг авдаг нэг хэсэг байна. Энд төрийн албан хаагчидтай авлигын асуудал эсвэл ашиг сонирхлын асуудал дагалдахгүй бол захын нэг ТББ санхүүжилт авах боломжгүй. Дийлэнх нь сонирхлын зөрчилтэй этгээддээ төслөө өгдөг. Тэр нь чанаргүй. Угтаа төрийн зүгээс тэдгээр ТББ дээр л анхаарлаа хандуулах ёстой байсан. Төрийн албан хаагчид нь төсөл өгөөд хувь хүртдэг гэж байна. Тэгэхээр энэ асуудлыг зохицуулахгүйгээр бусад энгийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа иргэний нийгмийн байгууллагыг буруутгах өнцөгөө болгож ашиглаж байгаад харамсалтай байна.

Хуулийн зохицуулалт нь санхүүгийн тайлангаа ил тод болго гээд оруулсан бол боломжтой байсан. Хуулийн этгээдийн эцсийн өмчлөгчид хэн багтдаг, төрийн байгууллагаас тендер шалгаруулалт, төслийн уралдаанаа хэдэн төгрөгөөр ямар төсөл хөтөлбөр авч хэрэгжүүлж байна гэдгийг хоёр талаасаа ил болгох ёстой. Ингэж зохицуулж болох л байсан. Ингэж байж ашиг сонирхлын зөрчлийг илрүүлэх нөхцөл бүрдэнэ.

Үүнийг хариуцаж боловсруулсан салбарын яам нь мэдээллээ дутуу өгсөнд харамсч байна. Ялангуяа концепцийн хувьд өөрчлөгдсөн хуулийн төслүүд дээр иргэний нийгмийн байгууллагын санал огт аваагүй хэрнээ УИХ-ын чуулган дээр санал авсан гэж он сар дурдахдаа өмнөх хуулийн төсөл дээр авсан саналын огноог дурдсан нь дэндүү хариуцлагагүй үйлдэл болсон. Дээрээс нь шийдвэр гаргагчдад өгч байгаа мэдээлэл нь иргэний нийгмийн байгууллагыг нийтээр нь буруутгасан, санхүүгийн ил тод байдлаа хангамааргүй байна гэж тэмцсэн юм шиг ойлголт төрүүлж байгаа нь харамсалтай.

Б.Энхзаяа

Эх сурвалж: Өдрийн сонин